YAZI DİZİSİ - KUBİLAY HAN - 1

#KubilayMuhammetÖzdemir Yazdı:

23 Eylül 1215’te doğan Kubilay, “Hanlar Han’ı” ve “Nesillerin Atası” olarak anılmıştır. Ancak Çinlileştiği yönündeki iddialar nedeniyle araştırma yapılmış ve kendisi hakkında biraz bilgi vermek amacıyla bu yazı kaleme alınmıştır.

18 Ağustos 1227’de Cengiz Han’ın ölmesiyle birlikte Moğol tahtına iki yıl kimse çıkamamıştır. 1229 yılına gelindiğinde Cengiz Han’ın dört oğlu aralarında anlaşmaya varmış ve Moğol toprakları bölünerek kendi aralarında paylaşmışlardır. Cengiz’in oğlu Cuci öldüğü için yerine geçen oğlu Batu Altın Orda topraklarına, Cengiz Han’ın ikinci oğlu olan Çağatay Orta Asya’ya, Kubilay’ın babası Tuluy, Çin’in kuzeyi ve Moğolistan’ı yönetecekti. Fakat Cengiz Han’ın üçüncü olan Ögeday kağan seçildiği için tüm Moğol topraklarının yönetiminden sorumlu olmuştur.

Ancak Ögeday’da 11 Aralık 1241’de ölünce naip olarak yerine karısı Töregene geçmiştir. Ögedey kendisinden sonra yerine üçüncü oğlu Küçü’yü tayin etmişti. Ancak Küçü 1236’da Songlara karşı yapılan savaşta ölünce, Küçü’nün büyük oğlu Şiremön Kağan olarak belirlenmiştir. Ancak Töregene, Şiremön’ün değil oğlu Güyük’ün tahta geçmesini istemiş ve öyle olmuştur. Böylece Güyük 1246 yılında Kağan olmuştur. Ancak Güyük’de Nisan 1248’de ölmüş yerine oğlu Kaymış naipliği üzerine almıştır. Ancak Batu Ögeday’ın soyunu bertaraf etmek için Tuluy’un karısı olan Sorgaktani ile ittifak kurmuştur. Böylece Batu Han 1250 yılında toplanan kurultay’da Sorgaktani’nin oğlu Mongka’yı han seçtirmiştir. (Rene Grousset, Bozkır İmparatorluğu Atilla – Cengiz Han – Timur, Ötüken Yayınları, Çev:M. Reşat Uzmen, Bas:6, İstanbul 2010, s.303 -309)

Böylece hanlık Tuluy hanedanlığına geçmiştir. Ancak Mongka’nn 1259’da ölmesiyle kardeşi Kubilay 5 Mayıs 1260’ta, Moğolistan’ın başkenti Karakurum’daki kurultay’da “Büyük Han” ilan edilmiştir. Fakat bu olay hem Kubilay’ın ortaya çıkışını hem de Moğol Hanlığı içinde çatışmaların çıkmasını sağlamıştır. İlk olarak Kubilay’ın hanlığını tanımayacak olan kardeşi Arık Buka olmuştur. Kendisini Ulu Han ilan olarak ilan ettirmiştir. Ancak Arık Buga,  Kubilay Han ile uzlaşmış ve 1266’da Buka’nın hastalanıp ölmesiyle bu sorun kendiliğinden sonlanmıştır. (  Morris Rossabi, Kubilay Han, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Çev: Özgür Özol, İstanbul 2015, s.59.)

Kubilay’ın idaresinin önünde hiçbir engel kalmadı derken bir başka isyanda Ögeday’ın torunu olan Kaydu tarafından çıkarılmıştı. Kaydu, 1268, 1275, 1286 ve 1290 yıllarında Kubilay Han’ın Uygur ve Moğolistan’daki topraklarına saldırmıştı. Bunun üzerine Kaydu ile mücadeleye giren Kubilay Han, Kaydu’nun boyun eğdiğini görecek kadar uzun yaşamamıştır. (Mustafa Uyar, “Buga Chingsâng: Protagonist of Qubilai Khan’s Unsuccessful Coup Attempt Against The Hülegüid Dynasty”, Belleten, Çev: Erhan Ateş, LXXXI/291, Ağustos 2017, s.219) 

Hive Hanı Ebu’l – Gazi Bahadır Han bizzat yazdığı “Türk Şeceresi Türk’ün Soy Ağacı” adlı eserinde aynen şöyle demektedir:

“Hülagu Han’dan, Börke ve Algu’dan (Baydur’un oğludur) elçiler gelip Kubilay Kaan’ın Padişahlığını kabul ettiklerini bildirdiler. Kaan Ceyhun’dan Şam ve Mısır’a kadar Hülagu’ya Kıpçakla Sayın Han’a ait olan diğer yerleri Börke’ye ve Altay’dan Amu (Amuderya) Irmağına kadar olan ülkeleri de Çağatay Han’ın torunu Algu’ya verdi. Kaan Çin’i tamamıyla fethetti. Otuz yıl hüküm sürdü. Kubilay Kaan’ın yaptığı şeyler büyük ve bir o kadar da çoktur. Bunların bir kitaba sığması mümkün değildir.” (Ebu’l Gazi Bahadır Han, Türk Şeceresi Türk’ün Soy Ağacı, İlgi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2010, s.153-154.)

Kubilay Han, Çin’de mevcut olan tahta çıkan ailenin yeni bir ad olması usulünü uyguladı ve Yuan Hanedanı’nın kuruluşunu ilan etti. Böylece Kubilay kendisinden önceki Çin hanedanlarının meşru varisi olma iddiasında bulunmuş oluyordu. (Gaye Yavuzcan, Kubilay Han Nesillerin Atası, Selenge Yayınları, İstanbul 2021, s..119.)

Kubilay Han burada 1271 – 1294 yılları arasında hükümdarlık yapmıştır. Yuan Hanedanlığı’nın başkenti ise Pekin yani Hanbalık olmuştur. 1279 yılında da Song Hanedanlığı’na kesin olarak son verilmiş ve Çin birleştirilmiştir. Fetihlerine devam eden Kubilay Han 1231 ile 1236 yılları arasında Kore’yi ele geçirmiş, 1279 Güney Çin’in ilhakını tamamladıktan sonra 1274 – 1281 yılları arasında Japonya Seferleri, 1293’de Cava ve 1280’de Hindiçin savaşlarında başarısız olmuştur.  Fakat Birmanya’yı koruması altına almayı başarmıştır (1277-1300). Hint denizindeki büyük adalardan bir bölümünü savaşmadan ele geçirmiştir.

Tarihte Çin’in tamamına hükmeden ilk yabancı hükümdar olan Kubilay Han, 18 Şubat 1294 yılında öldüğünde torunu Temür tahta geçmiştir. Kubilay Han, Moğol İmparatorluğu’nun son kudretli hükümdarı olmuştur. Onun ölümünün ardından İlhanlı ve Altın Orda hükümdarlarının bağlılıkları zayıflamış ve zamanla kopmuştur. Moğol İmparatorluğu’nun Çin’den yönetilmesi girişimi de Yuan Hanedanı’nın son hükümdarı Togan Temür’ün Çin’i terk etmek zorunda kalmasıyla 1368’de son bulmuştur. (Roxann Praznıak ve Osman Gazi Özgüdenli, “Kubilay Kağan”, https://islamansiklopedisi.org.tr/kubilay-kagan, Erişim Tarihi: 10.07.2021)

Çağataylıların ve Altın Orda’nın Türkleşip Müslümanlaşmasıyla ayrıca Çin’de de Yuan Hanedanı’nın son bulmasıyla Moğol İmparatorluğu son bulmuştur.

Bir sonraki yazı dizimizde Kubilay Han hakkında az bilinen bilgilerden bahsedeceğim.